#10 zadbaj, by czuli się bezpiecznie

Proces grupowy - co to takiego?

Zarządzanie grupą to niezwykła przygoda, która może dla nauczyciela stać się szansą na towarzyszenie uczniom w ich rozwoju, odkrywaniu własnego potencjału, realizowaniu ważnych dla nich  celów. Uczenie się w grupie powinno stanowić szansę na zmianę siebie — dzięki przyjrzeniu się swoim ograniczeniom w relacjach z innymi. Jest to też ogromne wyzwanie dla nauczyciela, z wagi którego chyba jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę. A jednak jest to ważne, aby móc pomagać uczniom pokonywać swoje bariery komunikacyjne, asertywnie domagać się swoich praw czy osiągać satysfakcjonujące cele - trzeba być osobą, która sama te kompetencje posiada.

Proces grupowy to szereg zmian, które zachodzą między uczestnikami grupy (z prowadzącym włącznie) w trzech obszarach: w kwestii zachowań, uczenia się i emocji. Wszystkie fazy są w tym procesie ważne, ale w pierwszej kolejności należy zadbać o to, aby uczniowie od pierwszych chwil fazy formowania / orientacji poczuli się ze sobą i z nami bezpiecznie. 

Formowanie - zorientujmy się, o co tu chodzi 

Zasadniczym zjawiskiem występującym w grupie w jej początkowym stadium jest orientowanie się. Uczniowie poznają się wzajemnie, dokonują pierwszej płytkiej autoprezentacji, próbują dowiedzieć się, jak grupa funkcjonuje, próbują dowiedzieć się, jakie panują w niej zasady, określają, jak w grupie się czują. I muszą dla dobra wszystkich poczuć się bezpiecznie. 

Cechą charakterystyczną na tym etapie jest to, że uczestnicy raczej wolą mówić o świecie zewnętrznym, tj. o innych osobach i zjawiskach niż o sobie. Wynika to z naturalnego oporu przed osobistym pokazywaniem siebie z obawy przed prawdopodobnym zagrożeniami związanymi z odsłonięciem siebie; nie wiadomo jak inni na to zareagują i jak to przyjmą – grupa nie ma jeszcze takich doświadczeń, a poziom zaufania i bezpieczeństwa jest niski. 

W tej fazie im bardziej struktura zajęć czy rola prowadzącego jest niejasna, tym większy poziom lęku będzie w grupie. W znaczny sposób prowadzący spostrzegany jest jako autorytet, a oczekiwania wobec niego są takie, aby był on dyrektywnym liderem. 

Zachowania uczniów

Poszczególne osoby w typowy dla siebie sposób mogą zabiegać o uwagę i zainteresowanie grupy i prowadzącego; np.: poszukiwać wsparcia i ochrony, podejmując rolę lidera, uważnie słuchając innych, milcząc i alienując się. Wszystkie te strategie służą temu, aby czuć się bezpiecznie, być akceptowanym i wzbudzać sympatię zamiast zostać odrzuconym.
Grupa na tym etapie chce mieć poczucie jednorodności, w związku z tym występuje tendencja do niwelowania różnic indywidualnych i niedostrzegania różnorodności. Jednocześnie osoby uczą się okazywania szacunku wobec siebie, empatii, akceptacji, uwagi, reagowania na siebie nawzajem czyli umiejętności ważnych dla budowania realnego zaufania w grupie. 

Bezpieczeństwo ucznia - jak? 

1. Naśladujemy zachowanie innych, jeśli postrzegamy je jako przynoszące pozytywny skutek. Warto, by nauczyciel swoją postawą modelował już w pierwszym ćwiczeniu sposób i zakres ujawniania się członków grupy.

2. Na początku zajęć organizujemy ćwiczenia w modelu "podobne lubi podobne"  - poznajmy innych i ich cechy, które są podobne do moich. 

2. Ćwiczenie wprowadzające jest świetnym momentem do stworzenia przestrzeni na ujawnienie informacji o sobie, co już od początku da przestrzeń do budowania klimatu pracy z ludźmi, którzy nie są zagrażający przez to, że są podobni.

3. Kontrakt jest bardzo pomocnym narzędziem dla nauczyciela, ponieważ w razie problemów w grupie zawsze może się do niego odnieść. Ponieważ kontrakt jest budowany wspólnie przez wszystkich uczniów oraz prowadzącego, obowiązuje wszystkich i każdy może się na niego powołać.

4. Kontrakt najlepiej tworzyć i uzupełniać etapami oraz prowokować rozmowy od początku działania grupy, na przykład korzystając z tego, że kilka osób się spóźniło: „Dopiszmy do kontraktu, że przychodzimy punktualnie”. 

5. Kontrakt spisujemy i wieszamy w widocznym miejscu. Może się zdarzyć, że nie wszystkie zasady spisane w kontrakcie są możliwe do spełnienia lub że czegoś w nim brakuje, wówczas warto urealnić kontrakt i upewnić się, czy wszystkie jego założenia są zrozumiałe i zostały przyjęte przez poszczególnych członków grupy.