Proces grupowy czyli co?

Jeden z moich ukochanych tematów szkoleniowych dotyczy procesów, które zachodzą w grupach ludzi regularnie spotykających się. Wiedza na temat tych procesów powoduje, że nauczyciel i trener dużo bardziej obiektywnymi oczami potrafi spojrzeć na pewne zachowania, widząc je jako coś normalnego a nie coś wymierzonego przeciw niemu. To jest wiedza absolunie obowiązkowa. 

Każda grupa / klasa przechodzi przez określone fazy rozwoju. Dynamika procesu grupowego zachodzi u uczestników na poziomie absolutnie nieświadomym - dobrze jednak, aby nauczyciel / trener tę świadomośc mieli. W zachowaniu uczestników i ich emocjach pojawiają się charakterystyczne dla rozwoju grupy zmiany. Członkom zespołu trudno jest jednak odnaleźć źródło tych zmian i określić ich dalszy kierunek. Początkowo istnienie jakiejkolwiek grupy oznacza zarysowanie wstępnego, powierzchownego porozumienia, określenia celów i norm funkcjonowania. Dominuje bardzo powierzchowna integracja (wszyscy są fajni), niski poziom zaufania (nie mówią nic gębszego o sobie) i typowa w początkowej fazie uprzejmość i układność. Członkowie grupy / uczniowie / słuchacze są skłonni do opowiadania dowcipów, plotkowania, organizowania zabaw. Blokują i nie ujawniają wzajemnych ustosunkowań, emocji i opinii. Grupa wyraźnie unika problemów kontrowersyjnych, konfliktowych.

Miejsce na prawdę relacji, mysłi, osobowości przychodzi trochę później. Zwiększone poczucie zaufania w grupie, optymalizowanie poczucia bezpieczeństwa pozwala na ujawnienie przez jej uczestników w sposób otwarty różnicy zdań, celów, metod, czy norm funkcjonowania grupy. Kolejnym krokiem sprzyjającym rozwojowi jest jawna komunikacja trudnych emocji i postaw. Wyjaśnia się też motywacja członków grupy / uczniów / słuchaczy do zaangażowania w pracę grupy, co sprzyja ujawnianiu się ról. Powstaje też gotowość do podejmowania kontrowersyjnych problemów i konfliktów.

Uwaga, uwaga: konflikt w Waszej grupie czy klasie sam w sobie nie jest ani dobry, ani zły. Może być motorem rozwoju grupy. Daje możliwość otwartego wyrażenia poglądów, zweryfikowania wcześniejszych celów i powierzchownych ustaleń, rozwiązania zaistniałych problemów. Jego konstruktywny charakter wyraża się w oczyszczeniu i budowaniu relacji w grupie na znacznie głębszym poziomie. Zwiększa się wówczas jeszcze bardziej poziom porozumienia i zaufania w grupie, a jej członkowie / uczniowie / słuchacze są gotowi do konstruktywnej współpracy.

Większość teoretyków wyróżnia kilka etapów rozwoju grup. Tuckman i Jen-sen podają taki podział: 

Etap I. Formowanie − w grupie / klasie dominuje niepokój, zależność od prowadzącego, testowanie sytuacji i zadania oraz rodzaju akceptowanego zachowania. Proces grupowy rozpoczyna się, gdy kiedykolwiek kilkoro ludzi spotyka się w tym samym miejscu. Członkowie grupy zazwyczaj spotykają się ze sobą, ponieważ posiadają jakiś cel. Cel ten może być odmiennie rozumiany przez różnych członków grupy / uczestników.

Etap II. Ścieranie się − dominuje atmosfera konfliktu, emocjonalnego oporu wobec wymagań, jakie stawia przed uczestnikami zadanie; pojawia się opór wobec prowadzącego, czasem nawet bunt. Wszystko to rodzi napięcie, które może być skanalizowane w rozwiązaniu emocjonalnym (kłótnie, podział na podgrupy, zależność od prowadzącego) lub też racjonalnym (zorientowanie na zadania, akceptacja różnic, wprowadzenie norm).

Etap III. Normowanie się − kształtuje się spójność klasy, pojawiają się normy, otwarta wymiana poglądów, wzajemne wsparcie i współpraca a grupę zaczyna łączyć poczucie tożsamości.

Etap IV. Działanie − problemy interpersonalne zostały rozwiązane, przyjęte funkcje okazują się elastyczne, a przy tym praktyczne, pojawiają się konstruk-tywne próby ukończenia zadania, a członkowie grupy dysponują energią nie-zbędną do efektywnej pracy.

Etap V Separacja – czyli rozstanie, będące wyraźnym sygnałem zakończenia pracy i doznania sukcesu.

Brzmi znajomo? :)